بسمه تعالی
مثل این است که بگویند: «در خانه سازی، نیّت خوب کافیست و درست ساختنش مهم نیست!»؛ یا بگویند: «برای تحصیل علم، نیّت خوب کافیست و چگونگی تحصیل علم مهم نیست!»
*- نماز نیز مانند هر عملی دیگری، یک «شرط صحّت» دارد و یک «شرط قبول». اگر نیّت کسی قربة الی الله نباشد، هر چند نمازش را کاملاً صحیح به جای آورد، اساساً برای خدا نمازی اقامه نکرده که او قبول بنماید یا ننماید! اما اگر نیّت درست بود، واجبات نماز چون ارکان و … نیز باید رعایت شود، وگرنه صحیح نیست و نماز باطل می‌شود و دیگر نمازی باقی نمی‌نماند که قبول باشد یا نباشد!
به عنوان مثال: کارهایی چون: پشت به قبله ایستادن – باطل شدن وضو در حین نماز – حرف زدن وسط نماز – خوردن و آشامیدن در نماز – کم و زیاد کردن ارکانی چون رکوع و سجود و …، نماز را باطل می‌کند و باید دوباره اقامه نمود؛ هر چند نیّت نمازگزار درست بوده باشد. اما اگر کسی برای ریا [خودنمایی جهت فریب دیگران] نماز بخواند، کلاً نمازش نه تنها باطل است، بلکه گناهی بس برزگ می‌باشد، هر چند درست نماز خوانده باشد.
إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات
انسان، یک موجود است و عملش فعل اوست. کسی که هم خودش خوب است و هم عملش درست و خوب است، به نجات و فلاح و سعادت ابدی (بهشت) می‌رسد؛ چرا که بهشت جایگاه انسان خوب (مؤمن) با عمل صالح (نه هر عمل خوبی) می‌باشد.
به عنوان مثال: هم نماز به وقتش عمل صالح است و هم ورزش و تفریح به وقتش لازم و عمل صالح است، اما اگر کسی در جمع نمازگزاران به ورزش بپردازند، نه تنها عملش صالح نیست، بلکه مضحک و احمقانه هم است و اگر قصد (نیّت) مسخره کردن، تحقیر، تسخیف نماز و … داشته باشد که دیگر گناه کبیره نیز انجام داده است.
- – گزارۀ «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات» فرمایش پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله می‌باشد که یعنی: «به درستی که اعمال و کارهای انسان به نیّت‌ها وابسطه وابسته می‌باشد» (بحار الانوار، ج۶۷، ص ۲۱۱)
متأسفانه برخی از روی جهل (نادانی و کم‌خردی – بی فکری) مقصود را درست نفهمیدند و بسیاری دیگر از روی عمد و برای فریب دیگران، از این سخن ژرف و حکیمانه، با تفسیر به رأی سوء استفاده نموده و می‌نمایند و می‌گویند: «دلت پاک باشد؛ نیّت که درست باشد، دیگر مهم نیست که چه می‌کنی و چگونه انجام می‌دهی!»
*- این یک دروغ بزرگ برای فریب مردمان و دور کردن آنها از اطاعت و نیز افترایی بزرگتر به پروردگار عالم است، چرا که او چنین نفرموده است! پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله را فرستاد و به او وحی نازل نمود و در کتابش به غیر از معارف، «باید کردها و چه نباید کردها» را وضع و ابلاغ نمود و احکام را توسط ایشان و ائمۀ اطهار علیهم السلام تعلیم داد که همگان بدانند چه کارهایی را چگونه باید به انجام برسانند، و از چه کارهایی چگونه باید پرهیز کنند تا به رشد، کمال و سعادت برسند.
فرمود: هر کاری، وقتی درست و مقبول است که اولاً عمل صالح باشد و ثانیا مبتنی بر ایمان و برای خدا انجام پذیرد:
«مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (النّحل، ۹۷)
– هر كس از مرد يا زن كار شايسته كند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاكيزهاى حيات [حقيقى] بخشيم و مسلماَ به آنان بهتر از آنچه انجام مىدادند پاداش خواهيم داد.
و هم چنین فرمود: «حتی اعمال خوب کفار در همین دنیا از بین می‌رود [حبط] می‌شود، چرا که آنان به توحید و معاد ایمان نیاورده و کاری برای آخرت‌شان انجام نداده‌اند و هر چه کرده‌اند، برای همین دنیای فانی بوده است؛ پس جزایشان همین است که کارشان در همین دنیا از بین برود:
«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (الأعراف، ۱۴۷)
– و كسانی كه آيات ما و لقای رستاخيز را تكذيب (و انكار) كنند اعمالشان نابود می‌گردد؛ آيا جز آنچه را عمل كردهاند پاداش داده می‌شوند؟
بنابراین، در هر عملی، هم «حُسن فاعلی» لازم است، یعنی شخص فاعل مؤمن باشد و کارش را به نیّت خیر و در نهایت قربة الی الله انجام دهد؛ و هم «حُسنِ فعلی» لازم است، یعنی کار خوب و عمل صالح را درست انجام دهد.
- – فرض کنید که کسی به نیّت خوب یا حتی برای رضای خدا، برای خودش یا دیگران، خانه‌ای بدون ستون یا سست بنیان بسازد! آیا چون نیّتش خیر بوده، دلیل می‌شود که خانه‌اش محکم و استوار بماند؛ یا بر سر ساکنانش خراب خواهد شد؟!
نماز که ستون دین است همین‌طور، هم باید با نیّت قربة الی الله اقامه شود و هم درست و طبق دستور برپا شود و چه بهتر که با توجه، خضوع و خشوع هم باشد تا نمازگزار را به معراج ببرد و او را در دنیا و آخرت، به حاصل نمازش برساند.
نکته‌ای مهم دربارۀ نماز
یک – “نماز”، نه ورزش است و نه لقلۀ زبان و نه یک رسم و رسوم عادتی و …، بلکه «صلاة» از ریشۀ «صلّ»، همان «وصل شدن» به رحمت واسعۀ الهی می‌باشد. بدیهی است که خداوند سبحان باید حبل الله خود را بشناساند و آن را در اختیار قرار دهد و امر نماید که چگونه نماز بگزاریم تا این وصل به صورت محکم و غیر تزلزل صورت پذیرد.
دو – “نماز”، یک گنج بزرگ و سرمایه‌ای عظیم برای بندگان مؤمن می‌باشد؛ لذا باید، هم گنج را طبق نقشه به دست آورد – هم از آن محافظت نمود – و هم دائماً از آن بهره برد که به هر سه امر فرموده است.
*- از یک سو، فرموده که نماز را در اوقات معین شده اقامه نمایید:
«أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا» (الإسراء، ۷۸)
– نماز را از زوال خورشيد تا نهايت تاريكی شب (نيمه شب) برپا دار، و همچنين قرآن فجر (نماز صبح) را، چرا كه قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
*- از سویی دیگر فرموده که نماز را فقط برای یاد من (ذکر من) به جای آورید؛ یعنی نیّت قلبی‌ات، فقط قربة الی الله باشد و نماز تو را به یاد خدا اندازد:
«إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي» (طه، ۱۴)
– من الله هستم، إلهی (معبودی) جز من نيست، مرا پرستش كن و نماز را برای ياد من به پادار.
*- و هم چنین تأکید نمود که از ویژگی‌های بندگان مؤمن من، این است که در اقامۀ نماز مداومت دارند «الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ – همان کسانی که بر نمازشان مداوم و پایدارند» (المعارج، ۲۳) – و از این گنج بزرگ و ارزشمند، محافظت می‌کنند تا خراب نشود، از دست نرود، ضایع و بی منفعت نگردد: «وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ – و همان کسی که بر نماز خود، محافظت دارند (نماز را از هر حیث محافظت می‌نمایند» (المعارج، ۳۴)