جمعیت زنگی – آموزش، پرورش، تربیت: در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان یکی از اسناد بالادستی در نظام آموزشی کشور، تربیت یکی از محوری ترین واژه هاست و بر آن تاکید بسیاری شده است.

همزمان با تأکیدات مقام معظم رهبری، دولت نیز در راستای تحقق نظام تعلیم و تربیت بر اجرای سند تحول اقداماتی را انجام داده است. یکی از این اقدامات تاکید بر واژه و گفتمانی سازی کلمه تربیت است. تربیت در شش ساحت تعریف شده و هر یک ازا آنان کاربردهایی را به همراه دارند.

یوسف نوری ۱۸ بهمن ماه در برنامه به وقت ایران در شبکه آموزش در تشریح راهکارهای تحقق ساحت‌های تربیت با بیان اینکه ۱۰ تا ۲۰ درصد فعالیت‌های تربیتی و پرورشی خارج از مدرسه معرفی شده است؛ گفت: دانش آموزان باید به نهادهای قرآنی برای ساحت تربیت اعتقادی – اخلاقی و برای ساحت زیباشناختی و هنری به مراکز هنری و نگارخانه‌ها مراجعه کنند. برای کارآفرینی و ساحت تربیت اقتصادی – حرفه‌ای دانش آموزان باید به کارخانه‌ها سر بزنند. همراه پرورشی باید همراه دانش‌آموز باشد تا این کنکاش‌ها صورت بگیرد؛ باید اردوگاه‌ها و ورزشگاه‌ها را جدی تر و فعال‌تر کنیم.

از آنجا که تربیت در سند تحول بنیادین و سخنان و سیاست‌های اخیر مسئولین آموزشی مورد تاکید زیادی قرار گرفته است؛ لازم است بدانیم تربیت دقیقاً چیست و چه مفاهیمی را می‌توان از تعریف آن درک کرد.

علیرضا رحیمی استاد دانشگاه در خصوص واژه تربیت گفت: تربیت، نیازمند تعریف است. یعنی بدون تعریف آن، امکان تحقق آن در جهان واقعی وجود ندارد. زیرا تربیت از جمله مفاهیم ثانوی فلسفی است. ویژگی این مفاهیم آن است که تا تعریفی از آنها در ذهن نداشته باشیم، نمی‌توانیم به مصداق خارجی آن در زندگی روزمره اشاره کنیم. مفاهیمی مثل عشق، دوستی و تربیت از این قبیل هستند.. شما صرفاً می‌توانید بر اساس تعریفی که در ذهن خود دارید به یک وضعیت یا عمل در دنیای واقعی اشاره کنید و به آن نام عشق یا دوستی بدهید، تربیت هم همینطور است؛ ابتدا باید آن را تعریف کنید؛ بعد به اصطلاح مشخص شود که در عمل به چه چیزهایی می‌توان تربیت گفت.

استاد دانشگاه افزود: بنابراین وقتی داریم از چیستی و ماهیت تربیت صحبت می‌کنیم؛ همچنان که داریم از یک عمل سخن می‌گوئیم؛ آن عمل هم باید عملی باشد که بر اساس یک تعریف پیشینی از قبل مشخص شده، معلوم است که از چه جنسی است. اینکه مثلاً پدری در گوش فرزندش سیلی بزند یا پدر دیگری با لبخند به فرزندش انجام رفتار نیکویی را آموزش بدهد؛ هر دوی اینها می‌توانند تربیت فرزند تلقی شوند؛ بستگی به این دارد که شما چه تعریف پیشینی از تربیت ارائه کرده باشید.

محفوظات جنبه تربیتی خیلی کمی دارند

رحیمی با تاکید بر ارتباط تربیت با یادگیری گفت: ما باید مفهوم تربیت را بر اساس مفهوم مهم دیگری یعنی یادگیری معنا کنیم. یعنی در ابتدا بگوییم یادگیری چیست و بعد در پی آن بگوییم بر اساس مفهوم یادگیری، تربیت چه معنایی دارد. یادگیری یک تغییر است که در وجود انسان رخ می‌دهد؛ چه تغییر در رفتار انسان باشد، چه در ساختارهای شناختی چه در تجربیات پیشین او. اما به اعتقاد من، یادگیری، تغییر در شخصیت-هویت انسان است؛ اما اگر به طور کلی یادگیری را تغییر شخصیت و هویت و رفتار انسان تلقی کنیم آن دسته از یادگیری‌هایی که برای ما مفید است و در ما رشد ایجاد می‌کند، جنبه تربیتی دارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه تربیت شدن در واقع همان یادگیری‌های مفید و نافع برای ما هستند؛ افزود: یادگیری‌های غیر مفید و ناسودمند همان‌هایی است که مردم آنها را معادل بی تربیتی تلقی می‌کنند. مثل اینکه یک کودک کلمات رکیک یاد بگیرد و فحاشی کند. یا فرض کنید فردی یک کیف قاپ ماهری باشد. این کیف قاپی یک مهارت است. او این مهارت را یاد گرفته است. اما از نظر جامعه این یک اتفاق تربیتی نیست بلکه ضد تربیت است. بنابراین تربیت شدن همان یادگیری‌های ی هستند که برای ما مفید و سازنده به شمار می‌آیند.

رحیمی در تشریح واژه تربیت شدن افزود: کودکی که یاد بگیرد بند کفش خود را ببندد، لباسش را خودش عوض کند و یا یاد بگیرد سلام کند. دانش‌آموزی که یاد بگیرد ۲ به علاوه ۲ می‌شود چهار؛ دانش آموزی که یاد بگیرد مشاهده‌گر خوبی باشد و یا واژگان را به درستی به کار گیرد. همه اینها جنبه تربیتی دارد. اینها مثال‌های واضحی برای یادگیری نافع و سودمند یا همان تربیت شدن است. منتها این تربیت‌ها مراتب دارد. محفوظات جنبه تربیتی خیلی کمی دارند. اما یادگیری که تفکر کودک را رشد دهد، جنبه تربیتی بالاتری دارد.

این استاد دانشگاه با طرح این سوال که اکنون سوال این است که تربیت اسلامی چیست؟ گفت: قاعدتاً تربیت اسلامی آن دسته از یادگیری‌های نافعی است که از ناحیه دین اسلام معین شده است. یعنی دین برای ما معین کرده است یادگیری چه چیزی برای ما مناسب است یا یادگیری چه چیزی برای ما مناسب نیست. چه چیزی نافع و مفید است و چه چیزی مضر است.

رحیمی با تاکید بر این مطلب که ” یادگیری‌هایی که از منظر دین در ما رشد ایجاد می‌کنند، تربیت اسلامی یا تربیت دینی نام دارد. ” اظهار کرد: اما یادگیری‌هایی که از نظر دین برای ما مفید نیست، طبیعتاً تربیت اسلامی نخواهد بود. همان طور که در تعبیر حضرت امیرالمومنین علیه السلام به علم نافع که علم مفید است، اشاره شده است. اینکه در بیان حضرت آمده ما از علمی که نافع نیست به خدا پناه می‌بریم. یا در تعقیبات نماز عصر دعایی داریم که به خدا از علم غیر نافع (و اعوذ بک من … علم لا ینفع) و از دانستنی‌های غیر مفید و غیر سودمند به خدا پناه می‌بریم.

این استاد دانشگاه با اشاره به اصول اصلی در مفهوم تربت و نسبت آن با یادگیری و تربیت اسلامی گفت: اگر بخواهیم تربیت را در چند عبارت کوتاه خلاصه کنیم باید گفت: یادگیری، تغییر در شخصیت-هویت آدمی است که می‌تواند در رفتار بروز یابد یا اثری در رفتار فعلی نداشته باشد. یادگیری می‌تواند دو گونه باشد: سودمند و غیرسودمند – تربیت شدن همان یادگیری‌های سودمند است و مردم به یادگیری‌های ناسودمند نام بی تربیتی می‌دهند! و تربیت اسلامی (تربیت شدن) یعنی یادگیری‌هایی که از ناحیه دین اسلام سودمند و مفید معرفی شده‌اند.